نظامی گنجوی : ازحکما و بزرگان علوم عقلی و معارف فلسفی می باشد که افکارش در قالب شعر در 5 گنج ؛ مخزن الاسرار، لیلی و مجنون، خسرو و شیرین، هفت پیکر و اسکندرنامه و دیوان اشعار شامل غزلیات، قصاید، قطعات و رباعیات انعکاس یافته است.او استاد بزرگ داستان سرایی و یکی از ستونهای شعرسرائی قفقاز و جهان است. زندگی او بیشتر در زادگاهش گنجه گذشته بود و از میان سلاطین عصر با اتابکان و پادشاهان محلی ارزنگان و شروان  و مراغه و اتابکان موصل رابطه داشت و منظومه های خود را نیز در زمان آنان ساخت. نظامی از استادان مسلم شعر است که توانست به ایجاد یا تکمیل سبک و روش خاص توفیق یابد.از آوردن اصطلاحات علمی و ترکیبات و لغات عربی وافر و بسیاری از اصول و مبانی حکمت و عرفان و علوم عقلی به هیچ روی ابا نکرده و دقت فراوانی در آوردن مضامین و گنجانیدن خیالات باریک خود در اشعار داشت. مهارت او در ایراد معانی مطبوع و قدرت اش در تنظیم و ترتیب منظومه و داستانهای خود باعث شد تا آثار او به زودی مورد تقلید و تا به امروز تداوم یابد.

نظامی از معروف ترین و فصیح ترین شعرای ترک زبان بود که از اصول حکمت و عرفان مطلع بود و عملاً طریق زهد و عرفان را می پیمود. آراء فلسفی وی در بخش دوم اسکندرنامه که افکار افلاطون ، ارسطو ، سقراط ، ارشمیدس و... را بصورت منظم مطرح نموده است ، ژرف فکری وی را نشان می دهد. وصف حضرت رسول ، حکمت و فلسفه در شعر و... از دیگر خصوصیات شعری وی بود.

در اواسط زندگی به نظم مثنوی آغاز و بیش از 45 سال مشغول نظم پنج مثنوی معروف خود بوده است که پس از مرگ وی آن را مجلد کرده و بنام خمسه و یا پنج گنج انتشار داده اند. اشعار او را 31600 بیت اعلام کرده اند. در بررسی زندگانی نظامی گنجوی مجدداً به کتاب دانشمندان استناد می کنیم که می نویسد: «نظامی ابومحمد نظام الدین الیاس بن یوسف بن موید گنجوی ، اشعر شعرا و افصح فصحای آذربایجان بوده است .

خاقانی شیروانی : خاقانی شیروانی یکی دیگر از شعرای معروف و نامدار آذربایجان می باشد که به حسان زمان معروف است و به او سلطان الشعرا نیز لقب داده اند. مدفن وی در مقبره الشعرای شهر تبریز ( که مدفن صدها شاعر می باشد) قرار دارد. تاریخ وفات وی در سال 595 ه.ق اتفاق افتاده است.حسّان العجم خاقانی شیروانی ، نخست حقایقی را تخلص می کرد. پدرش درودگر بود.خاقانی علوم ادبی و حکمت را از عمویش که طبیب و حکیم بود فرا گرفت. وی دو بار سفر حج کرد.بعد از سفر حج مصائب بسیاری بر وی روی آورد.وی غیر از دیوان بزرگ متشکل از قصائد و مقطعات و غزلها و ترانه ها ، مثنوی دیگری به نام تحفه الواقین دارد.

خاقانی یکی از بزرگترین شاعران قصیده گوی و از ارکان مسلم شعر است که سبکهای وی مدتهای زیادی تقلید شده است.قوت اندیشه و مهارت او درترکیب الفاظ و خلق معانی و ابتکار مضامین جدید و تشبیه و التزام ردیفهای مشکل مشهور است.ترکیبات او غالباً با خیالات بدیع همراه و با استعارات و کنایات عجیب آمیخته است.

معانی خاصی را که تا عهد او سابقه نداشته ، در بردارد. وی بر اثر احاطه به غالب علوم و اطلاعات و اسما مختلف عهد خود و قدرت خارق العاده ای که در استفاده از آن اطلاعات در تعاریض کلام داشته ، توانسته است مضامین علمی بی سابقه در شعر ایجاد کند. این شاعر استاد که مانند اکثر استادان عهد خود بر روش سنائی در زهد و وعظ نظر داشته، بسیار کوشیده است که از این حیث با او برابری کند و در غالب قصائد حکمی و غزلهای خود متوجه سخنان آن استاد باشد.

مولانا حکیم ملامحمدفضولی : فضولی از دیگر شعرای مشهور آذربایجان می باشد که منتسب به شهر فضولی می باشد. شعرهای فضولی نیز به زبانهای ترکی،عربی و فارسی می باشد. مولانا محمد بن سلیمان فضولی بزرگترین شاعر قرن دهم ، اگرچه آذربایجانی بود ، اما در عراق می زیست. وی به سه زبان عربی ، ترکی و فارسی آثاری بی بدیل آفریده است.اینجانب به خاطر ارادت خاصی که به مولاناحکیم ملامحمد فضولی دارم شرح جداگانه ای برای زندگی آن بزرگوار دربخش (شاعیرلر) نوشته ام.

عماد الدین نسیمی : یکی دیگر از شاعران برجسته و مشهور در جمهوری آذربایجان ،سید  عماد الدین نسیمی اهل شاماخی میباشد.او نیز از شاعرانی بود که به سه زبان ترکی ،عربی و فارسی شعر گفته است. نامبرده از مبلغان نهضت حروفیه بوده که آخر الامر نیز جان خود را در این راه از دست داد. بجز چند شاعر فوق الذکر، شعرای بسیار دیگری در این منطقه مطرح بوده اند که تلاش می کنیم با انتساب به شهرهایشان آنها را تقسیم بندی و معرفی نمائیم:

1- شعرای شیروان : منطقه شیروان از مناطق کوهستانی و سرسبز جمهوری آذربایجان می باشد که مردمان ادیب ، نجیب و مهمان دوستی دارند که شعرای زیادی را پرورش و تقدیم کرده است.

سید حسین واعظ شیروانی : صاحب فضل و کمال و هنگام وعظ سخنور و خوش بیان بود. خوش نویس بود و با فیضی تخلص می کرد.

بهاءالدین الشیروانی : سید یحیی از مشاهیر طریقه خلوتیها که در شهر باکو صاحب مدرسه و صومعه بوده و قبرش نیز در آنجا می باشد. چندین کتاب تالیف کرده است که اسرار الطالبین با 24 فصل به عدد حروف لااله الا الله ، شفا الاسرار ، اسرار وحی ، شرح گلشن راز و دیوان شعر از جمله آنهاست.

نشاط شیروانی : از سخنوان قرن 12 ه.ق اوایل قرن 18 میلادی که در شاماخی متولد و عمر خود را در شیروان سپری کرد. او اشعار بسیاری به ترکی و فارسی دارد و مولف کتاب خیریه می باشد. او در سال 1712 وفات یافت.

آقا مسیح شیروانی: آقا مسیح در اوایل سده هجدم میلادی در روستای گونش شاماخی متولد و از معاصران نشاط و واقف می باشد. او در قالبهای مختلف سنتی از جمله غزل ، اشعاری به ترکی و فارسی دارد.  

کمال الدین مسعود شیروانی : شاگرد فتح الله شروانی که در علوم حکمت و کلام و منطق سرآمد زمان خود بود.سالها به افاده درس پرداخته و در سال 907 وفات یافته است. مولانا مسعود حواشی و تعلیقات زیادی بر اکثر کتب متداول نگاشته که شرح بر حکمت العین ، طوالع الانوار ، مواقف ، آداب البحث از آن جمله اند. در صنایع شعر ، کتابی تالیف کرده که کسی مثل آن ندیده است.

فلکی شیروانی : نجم الدین محمد مومن فلکی شیروانی که در شاماخی دارالملک شیروان متولد و از معاصران خاقانی بود. وی کتابی در احکام نجوم  تصنیف کرده و سبب تخلص او نیز همین بود. او استاد خاقانی و شاگرد ابوالعلاء گنجوی است که در شاماخی متولد و در سال 577 ه.ق از دنیا رخ بر بسته است.کلیت اثار او قریب به هفت هزار بیت است که فقط1200 بیت آن باقی مانده است.

شمس الشعرا : از معاصرین خاقانی و ابوالعلا که در شاماخی متولد شده بود. وی صاحب خلاصه الاشعار و شاهد صادق  است که در سال 577 وفات یافت. اوبیش از7000 بیت شعر جمع آوری کرده بود.

عبدی شیروانی : وی خوش می نوشته و شاعری شیرین زبان و زیبا کلام بود که در نظم غزل بی بدیل ایام بود. جمعی گفته اند در سلک تصوف انتظام دارد که در سال 975 در تبریز درگذشته است

عتیقی شیروانی : از شاعران  و از جمله قلندران بکتاشی بود.

حاجی سید عظیم شیروانی : متخلص به سید از مشاهیر ولایت شیروان در سنه 1251 متولد و در 1308 مرحوم شد. وی صاحب دیوان شعر و مثنوی می باشد که چاپ نیز شده است

حاج زین العابدین شیروانی : در نیمه شعبان 1194 در شاماخی متولد و در 6 ماهگی پدرش با خانواده به کربلا کوچ نمود. تا سن 17 سالگی به تعلیم و بعد از آن در کشورهای اسلامی از هند گرفته تا ترکستان سیر و سیاحت نمود. در سال 1327 در تهران کتاب ریاض السیاحه را تالیف و کتب حدائق السیاحه و بستان السیاحه را نیز بعداً تالیف کرد که از بهترین کتابهای قرن 13 می باشد. وی در سال 1253 وفات نمود . او شعر می گفته و تمکین تخلص میکرد.  

میر الهی شیروانی : از سخنوران صاحب دیوان بوده است.

ابوطاهر شیروانی : بعضی او را از قدما دانسته اند. فاضل و کامل و عالی فطرت بوده  است.

آتشی شیروانی : میرزا محمد بن حسن شیروانی :  فتحی شیروانی : عزالدین شیروانی : 

بهار (میرزا نصرالله خان) : از اهالی شیروان است.در جوانی به عزم سیاحت و تجارت به هندوستان رفت و سالها در آنجا بود. در سال 1275 در تهران و در مجمع الفصحا مختصری از احوالات و اشعار را نوشت. در سال 1247 در شهر شیروان متولد و در 1297 وارد تبریز شد. در سال 1300 مرحوم شد. وی دیوانی مرکب از اشعار ترکی و فارسی و دو مثنوی دیگر به عنوان تحفه العراقین و نرگس و گل را منظوم کرده است.

ذوالفقار : سید قوام الدین حسین بن صدرالدین علی شیروانی ازدانشمندان گران مایه و سخنوران بلند پایه قرن 7 که در صنایع و بدایع شعری استاد و مخترع است. وی در سال 679 ه.ق در تبریز وفات یافته و در سرخاب و مقبره الشعرای تبریز مدفون می باشد.

شاکر شیروانی : معروف ترین شاعر سده یازدهم آذربایجان است. وی در شیروان به دنیا آمد و در همان جا تحصیل علوم و معارف کرد.شاکر از شاعران مکتب فضولی به شمار میرود.وی غزلیات شیوایی دارد.صالح شیروانی،مهجور شیروانی، مهوشی شیروانی،شاه شیروانی ازشعرای قرن13ه.ق.حلیمی شیروانی از سخنوران قرن 10 ه.ق ثنائی شیروانی از شعرای متاخرین میرزا حسین  زلالی شیروانی ، سید عظیم شیروانی از مراثی سرایان در رثای اهل بیت در قرن 19 میرزا نصراله  بهار شیروانی،حزین،جمال الدین خلیل شیروانی،کمال الدین مسعود قرن 10 هجری  فرحی شیروانی و... از دیگر شعرای این منطقه بودند که اشعار بسیار داشته و اغلب دارای دیوان می باشند.

2 - شعرای نخجوان   

ناجی اردوبادی :  از سخنوران نامی که چندی ساکن تبریز و سپس راهی هند شده و در همان جا بدورد حیات گفته است. وی شاعر بوده است.

میرزا زین العابدین  منشی اردوبادی : خلف میرزا عبدالحسین منشی الممالک بوده و با حاتم بیگ اعتماد الدوله رابطه بنی عمی داشته و طبعی بلنددارد. وی منظومه ای درباب آمدن جغال اوغلی به آذربایجان و جنگهای شاه عباس در سال 1014 ه.ق دارد.

میرزا محمد منشی اردوبادی : از مقربین شاه اسماعیل دوم صفوی که درعهدشاه عباس به سیاست رسیده است در انشا نظم و نثر استاد بوده است.

فکری اردوبادی : 

میرزا صادق اردوبادی : برادر زاده میرزا کافی به حلاوت گفتار و بدایع اطوار و اخلاق حمیده و کثرت صفات پسندیده بی نظیر و در مجلس خاقان سخن سازی و نکته پردازی می کرد. در سال 970 راهی هند می شود. در سال 988 رباعیات و شرحی بر اشعار جامی و دوانی و... زده است.

سالک اردوبادی : از سخنوران قرن 13 ه.ق که اشعار وی به زبان ترکی می باشد.

شاه حسین اردوبادی : از شعرای مشهور آذربایجان که در اوایل عمر به خراسان رفته و در آنجا به شهرت رسیده است.

رامی اردوبادی : بسیار خوش طبیعت و خوش فهم و از شعرای معاصرین بافقی است.

بابا نعمه الله نخجوانی : از علما و مشایخ عرفانی قرن نهم هجری که حواشی بر تفسیر بیضاوی و فصوص الحکم محی الدین در سال 900 ه.ق زده و در 901 ه.ق تفسیر معتبری از 2 جلد به عنوان الفواتح الالهیه و المفاتح الغیبه نوشته که در مصر چاپ شده است. وی شرح مرغوبی بر گلشن راز شبستری به قلم آورده است.

فقیر اردوبادی : از فعالای انجمن شعرای اردوباد و دارای اشعار فارسی و ترکی می باشد.

3 - شعرای گنجه:  

مهستی گنجوی : منکوحه پور خطیب گنجوی از سخنوران قرن 5 هجری و از معاصرین سلطان محمود غزنوی هستند. ارباب تذکره و تواریخ اشعار زیادی از مثنوی و رباعی به این خانم نسبت داده اند و طبعش بیشتر به ترانه و رباعی مایل بوده است.

 مصاحب گنجوی : کربلائی علیخان زیاد اوغلی بیگلر بیگی گنجه و قره باغ و از دانشمندان عهد شاه عباس ثانی که سخنور ، سخن شناس و غزل سراست.

شیخ ابراهیم قدسی گنجوی : از شعرای قرن 13 ه.ق که درسال 1231 متولد و درسال 1281 وفات یاف. دیوان شعر او مرکب از اشعار ترکی و فارسی است .

ابوالعلاء : نظام الدین محمود گنجوی ملک الشعرا خاقان کبیر منوچهر دوم بوده و او را استاد الشعرا خوانده اند. خاقانی داماد او بود.

پرتو : محمد کریم خان پرتو از خوانین گنجه و قره باغ که در آن سامان حکومت و در فن شعر هم مهارت داشت.  

کفائی گنجوی : گنجوی از سخنوران ترکی زبان قرن 13 ه.ق میرزا شفیع واضح با اثر هزار و یک روز در شرق هدایت خاکی از شاعران قرن 19 میرزا حسین سالار،ملا عباس شعله و...از دیگر شعرای این خطه با آثار فارسی و ترکی می باشد.

 4 - شعرای قره باغ:  

ملا پناه واقف : وی در سال 1717  در روستای صلاحلی قازاخ متولد شد. نزد شفیع افندی از علمای بنام عصر خود تحصیل دانش و ادب کرد.واقف مدتی وزارت حاکم قره باغ را بر عهده داشت. او در سال 1797 وفات یافت.

شمس قره باغی : شمس قره باغی در سال 1902 در شهر شوشا متولد شد. تحصیلات اش را در شهرهای تبریز و نجف اشرف به پایان رساند.اشعار شیوایی دارد. از شاعران قرن هجدهم است که منظومه ای عاشقانه با عنوان قصه شیرزاد دارد.

صفی قلی قره باغ : وی در سال 1776 در روستای گلابلی قره باغ به دنیا آمد.صاحب اشعار غنایی و طنزو همچنین مکاتیب منظوم می باشد.

کاظم سالک : متولد 1781 روستای شیخلی قازاخ است و اشعار وی به ترکی و فارسی می باشد.

کاشف قراباغی از سخنوران قرن 13 ،عبدالله طوطی قراباغی از شعرای قرن 13 ،صفی قلی قره باغی  از شعرای قرن 18و صاحب دیوان ،شمس قره باغی از شاعران قرن 18،میرزا حمزه نگاری از شعرای قرن 19،محمد علی نجفی ازشعرای قرن 19،میرزا علی اصغر نورس قرن 19 شوشافاطمه خانم کمینه قرن 19شوشا اسکندررستم بیگ اف قرن 19 و 20 شوشا آقا بابا ظهوری قرن 19شاماخی، قاسم بیگ ذاکر قرن 18شوشا،محمدعلی مخفی قرن 19 - شوشا) ، araz
نظرات()
می پسندم 0 نمی پسندم 0
موضوع: اشعار ترکی,,